Kolayca ince yapraklar halinde ayrılabilen ya da yarılabilen ince taneli ve killi, mikalı, kloritli, kuvarlı; kara, gök ve kül rengi olabilen başkalaşım kayası olan arduvaz, damtaşı ve kayağantaşı olarak da adlandırılıyor. İşte, son günlerin popüler madeni arduvaz hakında bilinmesi gerekenler…
Çekme direnci yüksektir. Düşük basınç ve sıcaklıkta oluşur. Başkalaşıma uğrayan ana özdek, çoklukla tortul kaya yapısındaki kum ve volkanik tozları da içerebilen ince taneli bir kildir (çamurtaşı, shale-şeyl). Ana kaya, bazen kısmen başkalaşıma uğradığından, yapısındaki ilk mineralleri ve tortul katmanlaşmayı yer yer koruyabilir. Tortullar bazen, yarılma yüzeylerinde de görüldüğü gibi, birbirini izleyen şeritler halinde katmanlaşabilir. Yarılma, uzun süre yer yüzeyinin derinliklerinde gömülü kalan kayanın üstüne binen basınçtan ileri gelir. Bu nedenle, dağoluşum hareketlerinin etkisiyle sıkışıp kıvrımlaşmış daha genç birimlerde de ara sıra görülmekle birlikte, kayrak daha çok yaşlı kayalar arasında bulunur. Yarılma doğrultusu, başkalaşım sırasında kayayı etkileyen gerilimin doğrultusuna bağlıdır. Gerçek kayrak, katmanlaşma düzlemi boyunca değil, bu düzlemi büyük bir açıyla kesebilen yarılma düzlemi boyunca ayrılır.
Kayrak, düşük-dereceli bölgesel metamorfizma ile kil veya volkanik kül ile oluşan özgün bir şeyl-tipi tortul kaya türetilmiş bir ince taneli, yapraklanmış, homojen metamorfik kayadır. Bu Foliasyon orijinal tortul tabakaların uygun olmayabilir. İyi taneli yapraklanmış metamorfik kaya, ancak metamorfik sıkışma yönüne dik düzlemlerde olur. Çok güçlü bir yapraklanmaya “slaty bölünme” denir. Bu sıkıştırma dik düzlemlerde regrow ince taneli kil gevreği güçlü sıkıştırmaya neden olur. Ustalık ile yapraklanma paralel vurarak “kesme” ocağında özel bir aracın, birçok arduvaz uzun çatı ve zemin karoları ve diğer amaçlar için kullanılmış olan taş pürüzsüz düz levhalar oluşturulacak.
Kayrakta görülen renk sıklıkla gridir. Ancak, kayrak bir tek yöreden bile gelen çeşitli renklerde oluşur; Örneğin, Kuzey Galler gelen kayrak soluk koyu gri ve birçok tonları bulunabilir ve aynı zamanda mor, yeşil veya mavi olabilir. Kelimesi “kayrak” da kayrak kaya yapılan nesnenin belirli türleri için kullanılmaktadır. Bu kayrak, awriting yani kayraktan yapılmış bir tek çatı kiremit anlamına gelebilir. Bu geleneksel kaya küçük bir düz parça, genellikle, ahşap çerçeveli bir not defteri ya da noticeboard olarak tebeşir ile kullanılan, özellikle barlar ve misafirhaneler ücretleri kayıt yapılan taşlardandır. İbareleri “mazisi temiz” ve “boş barut” Bu kullanıma da geliyor.
Arduvaz, diğer adı ile sleyt 900 kg cm basınca dayanıklıdır. Gerek çatı, gerekse dış yüzey kaplamalarında ebad ve kalınlık hususunda belli standartlar yürürlüktedir. Çatı arduvazlarının birkaç yüz yıl dayandığına dair kayıtlar bulunmuştur. İstanbul Haydarpaşa tarihi gar binası Almanya’dan ithal edilen arduvaz ile kaplanmıştır. Binanın ön cephesindeki kitabede bu arduvazlar hakkında bilgi vardır. Ankara’da Ulus ve İstasyon civarındaki bazı eski ve tarihi binaların çatıları da arduvazlarla kaplanmıştır. İngiltere’nin Galler bölgesinde arduvazın 1750 yılından beri çatı kaplama malzemesi olarak kullanıldığı bilinmektedir.Arduvaz çatı ve duvar kaplama malzemesi olma dışında iyi bir döşeme ve dekarasyon malzemesi olarak da pazar bulmuştur. Pul ve toz sleyt ise hem asfalt agregası, hem de lastik-plastik ve ilaç sanayiinde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Genleşen sleytler ise hafif yapı malzemesi olarak değerlendirilir.
